Vrijwilligersmagazine TROTS - Nederland vrijwilligersland

Nederland is koploper in het vrijwilligerswerk. Al sinds de jaren ’70 hoort Nederland tot de wereldtop wat betreft het percentage van de bevolking dat vrijwilligerswerk doet.

En niet alleen scoort Nederland hoog in vergelijking met andere landen wanneer je naar vrijwilligers aantallen kijkt, we hebben in vergelijking met andere landen ook een rijke en lange vrijwilligersgeschiedenis.

Al decennia lang is het aantal vrijwilligers in Nederland relatief stabiel. Sinds 1977 tot 2020 was circa 42% tot 50% van de Nederlandse bevolking vrijwilliger. In 2020-2021 was dit ruim vier op de tien Nederlanders (44%) (*1) Met een volwassen bevolking van 13 miljoen mensen resulteert dit hedendaags in bijna 6 miljoen actieve vrijwilligers. En ondanks dat de tijdsbesteding aan vrijwilligerswerk langzaam verandert over de jaren heen, telt dit vandaag de dag toch op tot zo’n 700.000 FTE.

Profiel van de vrijwilliger

Ongeveer evenveel mannen als vrouwen zijn in Nederland actief als vrijwilliger. Wel zetten zij zich in voor verschillende maatschappelijke terreinen. Stereotyperend zetten mannen zich vooral in voor sportverenigingen en vrouwen in de zorg en welzijn. Vrijwilligers zijn over het algemeen wat ouder, hoger opgeleid, drukker, hebben economisch gezien meer middelen en wonen vaker in dorpen. Ook doen Nederlanders zonder migratieachtergrond vaker vrijwilligerswerk. Het zou echter kunnen zijn dat Nederlanders met migratieachtergrond zich vaker op manieren inzetten die zijzelf formeel niet zien, of door anderen niet worden bestempeld, als vrijwilligerswerk.

De term vrijwilligerswerk is namelijk sociaal geconstrueerd en is sterk afhankelijk van de context. Wat de één ziet als vrijwilligerswerk, kan iemand anders niet beschouwen als vrijwilligerswerk. Bovendien kan het zijn dat wat vandaag wordt beschouwd als vrijwilligerswerk in de toekomst niet wordt gezien als vrijwilligerswerk en andersom.

Traditioneel wordt vrijwilligerswerk gekenmerkt door vier kenmerken. De meest pure vorm van vrijwilligerswerk is vrijwillig, onbetaald, wordt uitgevoerd in formele setting binnen maatschappelijke organisaties, en komt ten goede aan anderen. Bredere vormen van vrijwilligerswerk kunnen vrijwilligerswerk bevatten wat (in zekere mate) verplicht is, betaald wordt middels een toelage of (laag) loon, ten goede komt aan de vrijwilliger zelf, en informeel is.

Veranderingen

Over de afgelopen 30 jaar is er in vrijwilligers aantallen dus niet veel veranderd. Maar het gemiddelde aantal uur is wel afgenomen. Dit geldt overigens niet alleen voor Nederland, maar ook voor veel andere Europese landen en voor Amerika en Canada. In 2020 besteden vrijwilligers in Nederland gemiddeld 17 uur per maand aan vrijwilligerswerk (*2). Dit komt neer op zo’n 4 uur per week. De actiefste 10% van de vrijwilligers besteedt meer dan 37 uur per maand aan vrijwilligerswerk. Daarnaast is bijna de helft van de vrijwilligers actief voor meerdere organisaties (46%). De meeste vrijwilligers zetten zich in voor religieuze organisaties, sportverenigingen of wijk en buurt.

Cijfermatig is er dus naast het gemiddelde aantal uur vrijwilligerswerk niet veel veranderd. Maar kwalitatief en organisatorisch is er wel veel verandering zicht- baar. Dit komt mede door de afname in het aantal uur dat vrijwilligers actief zijn. Zo zijn er veel ‘nieuwe’ vormen van vrijwilligerswerk zichtbaar die de traditionele vier kenmerken van vrijwilligerswerk verbreden én kortstondig of flexibel vrijwilligerswerk mogelijk maken.

Trends vrijwilligerswerk

De trend naar meer flexibel vrijwilligerswerk wordt gevoed door verschillende veranderingen in de samenleving. Zo betreden vrouwen vaker de arbeidsmarkt, werken we meer parttime, studeren en werken we langer, zijn er meer eenpersoonshuishoudens. Daarnaast hebben we te maken met individualisering. Door het verdwijnen van traditionele sociale relaties zoals kerk, familie en klasse, is het voor ons mogelijk om ons leven te organiseren volgens onze eigen ideologieën, normen en waarden, behoeften en wensen. We richten dus ook het vrijwilligerswerk in naar eigen behoeften en wensen. Maatschappelijke organisaties spelen hierop in door vaker flexibel vrijwilligerswerk aan te bieden.

Maar ook andere (derde) partijen betreden vaker het veld van vrijwilligerswerk. Denk hierbij aan de overheid, onderwijsinstellingen of bedrijven. Door vrijwilligerswerk in de vorm van de maatschappelijke diensttijd, maatschappelijke stage, service learning en medewerkers vrijwilligerswerk worden (nieuwe) individuen aangezet tot vrijwilligerswerk. Maar ook family-volunteering, single-volunteering of evenementen zoals NLdoet re-integreren vrijwilligerswerk in onze huidige samenleving op een flexibele wijze. De verwachting is dat het vrijwilligerswerk zich verder blijft ontwikkelen.

*1 - Koolen-Maas & de Wit (2020). Geven van tijd in Geven in Nederland 2020. Amsterdam University Press.

*2 - Koolen-Maas & de Wit (2020). Geven van tijd in Geven in Nederland 2020.

Amsterdam University Press.