Hoe vrijheidsverruimend vrijheidsbeperking kan zijn

Mevrouw Van Mourik woont sinds een maand of zes in één van onze verpleeghuizen. Ze is 89 jaar oud en heeft haar hele leven meegewerkt in de winkel van haar man, die vier jaar geleden overleed. Ze leerden elkaar kennen in de oorlog en kregen samen vier zoons. Mevrouw Van Mourik lijdt aan dementie. Ze herkent soms haar jongste zoon nog, de anderen niet meer. Over het algemeen maakt ze een opgewekte indruk; ze lijkt het bij ons wel naar haar zin te hebben.

'Haar zoons drongen er op aan dat wij zouden voorkomen dat ze hier ook uit bed valt.'

Een laag-laag-bed voor mevrouw Van Mourik

Behalve ’s nachts. Ze slaapt erg onrustig en is soms angstig. In haar halfslaap viel ze, voor ze bij ons kwam wonen, nog wel eens uit bed. Eén van haar zoons heeft haar een keer gevonden op de grond van haar slaapkamer. Ze had bij de val haar pols gebroken en was onderkoeld. Die val is eigenlijk de aanleiding geweest voor haar verhuizing naar het verpleeghuis. Haar zoons drongen er op aan dat wij zouden voorkomen dat ze bij ons ook uit bed valt. Dus hebben we met mevrouw Van Mourik en haar zoons afgesproken dat ze slaapt op een laag-laag-bed; dat is een bed dat bijna op gelijk niveau met de vloer staat. En dat we voor dat bed een valmat leggen, zodat als ze toch uit bed zou rollen, ze niet op de harde koude grond terecht komt. Er staat ook een sensor bij haar bed: als ze uit bed rolt, gaat er een signaal af bij de verzorgende die nachtdienst heeft. Die kan dan gaan kijken of ze angstig is en of ze hulp nodig heeft om weer in bed te komen. Mooi, toch?

'Als ik zo eerlijk mag zijn, noem ik de maatregelen eerder vrijheidsverruimend.'

Deze dagen leveren alle organisaties in de ouderenzorg een lijst aan de inspectie aan. De lijst gaat over risico-indicatoren. Eén daarvan is het aantal vrijheidsbeperkende maatregelen. Daaronder vallen het geven van gedwongen medicatie, het gebruiken van een stoel waaruit je niet zelfstandig kunt opstaan of een band waarmee je in bed wordt vastgelegd. Maar ook: een laag-laag-bed, een valmat en een sensor. Voor mevrouw van Mourik moet ik dus drie vrijheidsbeperkende maatregelen aanvinken op de lijst voor de IGZ. Terwijl ik, als ik zo eerlijk mag zijn, de maatregelen eerder vrijheidsverruimend zou noemen. In elk geval vergroten ze haar veiligheid, zonder dat zij belemmerd wordt.

Nog een vinkje voor mevrouw Van Mourik

Mevrouw Van Mourik was niet altijd zo opgewekt. Na het overlijden van haar man, waar ze zeventig jaar haar leven mee deelde, werd zij depressief. Daar hebben zowel zijzelf als haar zoons ruim twee jaar erg onder geleden. Toen kreeg ze met behulp van haar huisarts medicatie. Eén van haar zoons vertelde: ‘En toen hoorde ik haar voor het eerst weer zingen in de badkamer. U mag best weten dat ik even een brok in mijn keel had; ik herkende eindelijk mijn eigen moeder weer.’

Op de lijst voor de IGZ telt mevrouw Van Mourik niet alleen mee omdat ze drie vrijheidsbeperkende maatregelen heeft, maar ook onder het kopje psychofarmaca. Want onder psychofarmaca vallen niet alleen anti-depressiva, maar ook medicatie waarmee de emoties worden gedempt van bewoners die zich erg agressief gedragen. 

Mensen in hun waarde laten

Begrijp me niet verkeerd: ik ben een fervent voorstander van het afschaffen van elke vrijheidsbeperkende maatregel die niet strikt noodzakelijk is. En medicatie waarmee emoties worden gedempt vind ik oprecht afschuwelijk. Het uitgangspunt bij Zorgcentra De Betuwe is dat iedereen die bij ons woont in zijn waarde wordt gelaten. Wat voor de een niet past, is voor de ander een zegen. Dat is ook wat ik zelf voor mijn ouders wil: dat zij gezien worden als de mensen die zij zijn. Niet uitsluitend als oud. En daaraan doet zo’n IGZ-lijst geen recht.

'De manier waarop wij onze 1500 cliënten in hun waarde laten, krijg ik niet verwoord in een opmerkingenveld van 400 tekens.’

Want in de lijst verdwijnt elk verhaal achter de keuze voor bepaalde maatregelen. Elke eigenheid van elk individu. In de IGZ-lijst kun je met ja, nee of een percentage antwoorden. En mag je een opmerking plaatsen als toelichting op de hele lijst. De manier waarop wij onze 1500 cliënten in hun waarde laten en welk verhaal er achter de keuze voor bepaalde maatregelen zit, krijg ik alleen niet verwoord in een opmerkingenveld van 400 tekens. Was de wereld maar zo digitaal. 

Transparantie of meewerken aan een verkeerd beeld?

Deze lijst draagt bij aan verkeerde beeldvorming over de zorg. Als een gemiddelde lezer ziet dat er in de zorg bij 60% van de bewoners vrijheidsbeperkende maatregelen worden toegepast, roept dat het beeld op van kwetsbare ouderen die worden vastgebonden. Niet van de prachtige oplossing voor mevrouw Van Mourik met haar laag-laag-bed.

'Het wordt tijd dat we onder ogen zien dat kwaliteit een hoogst individuele ervaring is, niet af te dwingen door vinklijstjes.’

Zie hier mijn dilemma: als ik aangeef dat ik onze scores op deze lijst niet openbaar wil maken, wekken wij als Zorgcentra De Betuwe de indruk dat we niet transparant willen zijn en iets te verbergen hebben. Als we de scores wel openbaar laten maken, werken we mee aan een verkeerd – of in ieder geval een incompleet - beeld van de zorg. Zolang de IGZ, het ministerie van VWS maar ook de maatschappij blijft doen alsof dit soort vinklijstjes bijdragen aan kwaliteit, richten we ons op de verkeerde dingen. Het wordt tijd dat we onder ogen durven zien dat kwaliteit een hoogst individuele ervaring is, die niet af te dwingen is door vinklijstjes. Beste IGZ, laten we meer kijken naar de mens, zoals mevrouw Van Mourik. En niet naar mevrouw Van Mourik als meetinstrument. Help in plaats daarvan de mensen in de zorg om hun vak uit te oefenen. Zorg dat zij de ruimte hebben om vanuit hun hart hun werk te doen. Zorg dat zij de veiligheid ervaren om te leren…. Dát is kwaliteit en voortdurende kwaliteitsverbetering.

Ruth Maas

Raad van Bestuur Zorgcentra De Betuwe