Een kriebelend label of sinaasappelolie?

Herken je dit? Je zit op een feestje en bent in gesprek met iemand. Je praat en luistert en eigenlijk hoor je alleen die ander... Zodra je gesprek is beëindigd, valt het je ineens op hoeveel geroezemoes er om je heen is. Dan hoor je pas de muziek en zie je de feestversieringen en feestverlichting.

Minder prikkels?

In mijn werk als belevingsconsulent in de ouderenzorg valt me dit fenomeen ook op. Mensen met dementie kunnen zich vaak nog goed focussen op een prikkel en laten andere prikkels dan als vanzelf langs zich heen gaan. Terwijl ik toch vaak hoor: ‘dit is te druk voor mevrouw’ of ‘daar raakt meneer van overprikkeld’ of ‘we brengen haar maar even naar haar kamer voor de rust’. En ook: ‘de bewoners zitten lekker rustig om de tafel’. Ik denk dan: vinden de bewoners de rust wel echt prettig? Of is het gewoon saai? Natuurlijk, mensen kunnen overprikkeld raken, maar onderprikkeling is mijns inziens even naar. Thuis heb ik zelden de radio aan. Maar wanneer ik met een saaie klus bezig ben, heb ik daar toch graag een muziekje bij. Dat houdt mijn geest bezig en helpt me tijdens het strijken bijvoorbeeld om me niet te ergeren aan de kreukels die niet uit de blouse willen, het strijkijzer dat zwaar voelt of het snoer dat steeds in de weg hangt…

Als ze niks te ervaren hebben, hoe voelen ze dan dat ze bestaan?

Onderprikkeling bij dementie

Bij mensen met dementie zijn de gevolgen van onderprikkeling nog ernstiger dan bij de gemiddelde mens. Volgens de theorie van social geriater Anneke van de Plaats bestaan mensen namelijk juist door prikkels. Hiermee bedoelt ze dat prikkels de hersenen triggeren om te reageren en om gedachtes te maken. Als de hersenen niets te ervaren hebben, hoe voelen mensen dan dat ze bestaan? Mensen hebben behoefte aan prikkels en als die er niet zijn, gaan ze ernaar op zoek. En dat zie je vaak bij mensen met dementie. Bijvoorbeeld doordat ze eindeloos gaan lopen, tikken of roepen. Zoals een mevrouw die ik ontmoette in mijn werk die voortdurend dezelfde klank maakte. Tot ik rustige muziek toevoegde en haar handen ging masseren met een heerlijke lavendelolie. Toen kwamen er ook andere klanken en zelfs verstaanbare woorden. Ze zocht oogcontact en er kwam een glimlach op haar gezicht tevoorschijn. Prachtig om te zien!

We moeten zoeken naar een focusprikkel om toe te voegen.

Focusprikkel

Laatst was ik bij een mini-symposium van ROC Rivor. Daar vertelde iemand over de inzet van virtual reality bij de behandeling van kinderen met brandwonden. Zijn onderzoek wees uit dat kinderen het verwisselen van het verband als veel minder pijnlijk ervaren wanneer zij ondertussen via virtual reality iets te beleven hebben. Dat horende, gecombineerd met de ervaringen die ik in mijn werk opdoe, ben ik ervan overtuigd dat we bij mensen met dementie niet alle prikkels weg moeten nemen. We moeten juist zoeken naar een focusprikkel om toe te voegen. Een prikkel die iemand prettig vindt en die de aandacht vasthoudt.

Een kriebelend label

Praktisch gezien is het volgens mij ook onmogelijk om alle prikkels weg te nemen. Er is altijd wel iets te horen, te zien, te ruiken of te voelen. Vaak is dat niet de prettigste prikkel. De herrie makende vaatwasser, voetstappen die langskomen, stemmen die niet te volgen zijn, een kriebelend label in de trui, een zere voet, een nare geur… 

Zo was ik onlangs bij een meneer op bezoek die op elke prikkel iets aan te merken had: de een had een te harde stem, de ander mocht niet binnenkomen en het was maar lelijk weer buiten. Tot ik met hem een boek bekeek dat aansloot bij zijn vakgebied van vroeger. Vol belangstelling keek hij hierin en liet andere prikkels langs zich heen gaan. Op de prikkels die nog door zijn concentratie kwamen, reageerde hij met een glimlach of een knikje en richtte zijn aandacht vervolgens weer op het boek.

Rustig zat ze erbij en leek haar omgeving nu met enige belangstelling te volgen…

Sinaasappelolie

Of die dame die zich overal afzijdig van hield en ineens geen handmassage meer wilde waar ze eerder juist van genoot. Ik gaf haar een doekje met een druppel sinaasappelolie, haar favoriete geur. Ze pakte dat aan en bracht het naar haar neus. Rustig zat ze erbij, leek haar omgeving nu met enige belangstelling te volgen en regelmatig rook ze even aan het doekje. Zo mooi toch? Fijn dat zowel mevrouw als meneer in beide voorbeelden door de focusprikkel alle vervelende storende dingen niet meer opmerkten en genoten van het boek en de geur van sinaasappel.

Favoriete muziek

Als we nu eens vaker een fijne prikkel toe voegen, in plaats van alleen maar proberen prikkels weg te halen. Laten we er eens op letten dat we mensen met dementie geen al te prikkelarme omgeving bieden, maar hen juist iets te voelen, te ruiken, te zien of te horen geven. Iemands favoriete muziek, bezigheid, geur of tv programma bijvoorbeeld. Mogelijkheden genoeg om onderprikkeling te voorkomen! En dan is die saaie strijkwas toch ineens zo erg niet meer…

Corina van Krieken

Belevingsconsulent bij Zorgcentra De Betuwe