'Knikkers' 

“Wat zijn dat voor knikkers?”

“Misschien is het leuker als je de volgende keer iets maakt waar de mensen ook echt wat aan hebben…”

Elke dinsdagmiddag schildert een vast groepje bewoners/bezoekers van zorgcentrum Oranjehof. Een groep mensen met beginnende dementie. Samen schilderen zij aan de hand van thema’s zoals de seizoenen, de levensloop, handen, reizen, ritmes en nog veel meer. Ik heb het geluk hen elke dinsdagmiddag te mogen begeleiden. Op een dag wilde ik eens wat anders met hen proberen: kijken of zij boetseren leuk zouden vinden…

Persoonlijke bollen

En zo geschiede. We gingen samen aan de slag met rivierklei. Er ontstonden bollen of zo je wilt grote ‘knikkers’. Het zijn heel persoonlijke bollen geworden. Hompen grove klei die met veel aandacht, gevoel, verbinding en lichaamswarmte zijn samen gekneed en gestreken tot gladde, glanzende en ronde bollen. En geloof mij, dat is moeilijker dan je denkt!

Bundeltjes vol aandacht, plezier, warmte, liefde en verbinding.

Met aandacht

Toen na ongeveer drie kwartier de bollen klaar waren, liet ik de deelnemers ze allemaal bij elkaar leggen. Ik husselde ze door elkaar en liet de mensen voelen. Tot hun grote verbazing voelden zij meteen welke bol van henzelf was aan de grootte en de temperatuur (de ene heel warm en klam, ander koud en droog) en misschien wel de liefde die er in zat. Na afloop kreeg ik reacties van collega’s: “Wat zijn dat voor knikkers?” en “Misschien is het leuker als je de volgende keer iets maakt waar de mensen ook echt wat aan hebben…” Reacties op de prachtige, met aandacht gemaakte bollen van rivierklei. Wat mij betreft echt geen gewone ‘knikkers’. Die op het oog gewoon lijkende bollen waren, een soort kleine bij elkaar geknede bundeltjes vol aandacht, plezier, warmte, liefde en verbinding.

Beeldend werken

Ik werk als medewerker Welzijn en Gastvrijheid bij Oranjehof, maar ben afgestudeerd aan de opleiding Kunstzinnige Therapie Beeldend van de Hogeschool Leiden. Daardoor weet ik dat beeldend werken, zoals tekenen, schilderen en boetseren soms heel fijn kan zijn voor mensen die zich moeilijk of niet kunnen uiten via woorden. Ik vind het dan ook jammer dat beeldende therapie nog niet (veel) ingezet wordt in de ouderenzorg. In mijn ogen kan dit namelijk heel waardevol zijn. Door middel van beeldend werken kun je bijvoorbeeld heel mooi aan de slag met dierbare herinneringen.

Herinneringen

Zo ging een van de deelnemers van de schilderclub altijd op vakantie naar Oostenrijk. Door een eenvoudig en laagdrempelig berglandschap te schilderen, kwamen mooie en dierbare momenten weer boven drijven bij haar. Ook tijdens deze boetseersessie van de ‘knikkers’ kwamen herinneringen naar boven bij de deelnemers. Zo spraken twee dames samen over de knikkers die ze tijdens de Tweede Wereldoorlog maakten: van klei, omdat er geen geld was voor echte.

Misschien kun je je voorstellen dat een bol boetseren het gevoel geeft
dat je even al je emoties ineen kneedt.

Vies ding?

Over boetseren wordt gezegd dat het over het algemeen versterkend werkt op onze wilskracht. Door platonische vormen, in dit geval een bol, te boetseren, maak en versterk je de verbinding tussen je hoofd en je wilskracht: je leert je eigen wilsimpulsen te beheersen. Misschien kun je je wel voorstellen dat je jezelf goed moet focussen en concentreren bij het boetseren van een bol van een stuk klei dat precies in je handen past. Oneffenheden in de bol hebben vaak te maken met minder focus en aandacht. Eén dame zei na een kwartier ineens: “Wat moet ik met dit vieze ding?”, maar ook zij maakte haar bol uiteindelijk af. Sommige mensen krijgen bij een bol boetseren het gevoel geeft dat je even al je emoties ineen kneedt. Dat kan best confronterend zijn en je moet er voor open staan. Doe je dit niet, dan is het inderdaad enkel een vies ‘ding’.

Het gaat om het proces en de beleving, niet om het resultaat…

Erkenning en waardering

Iets wat ik van mijn ‘experiment’ met rivierklei heb geleerd, is dat ouderen vaak niet meer zoveel fysieke kracht hebben. Voor een deelneemster was het erg zwaar. Haar gaf ik een kleiner stuk klei. Het is de kunst om niet meteen te denken dat iets te hoog gegrepen is, maar om juist te proberen en te kijken naar wat nog wél kan. Want juist dát geeft een gevoel van erkenning en waardering. Een gevoel van weer even de eigen identiteit terugvinden. Het gevoel hebben iets te kunnen overwinnen. Het geeft letterlijk kracht. En die ‘knikkers’? Ik vind ze prachtig geworden en de deelnemers ook volgens mij. Zij namen ze vol trots mee naar huis.

Oprecht kijken

Deze activiteit was een korte, maar zeer krachtige ervaring. Voor mij, maar ook voor de deelnemers. Ik werd bevestigd in het feit dat het heel waardevol is wanneer je écht oprecht kijkt naar wat er gebeurd, gezegd wordt en hoe mensen reageren. En om terug te komen op de vraag of ik volgende keer niet beter iets kan maken waar de mensen echt wat aan hebben? Nee: het gaat om het proces en de beleving, niet om het resultaat. 

Graag roep ik daarom alle andere activiteitenbegeleiders en zorgmedewerkers in Nederland op: probeer activiteiten uit! Laat je niet leiden door het tastbare eindresultaat, maar sta stil bij het proces en de beleving. En geniet samen met de cliënten van de mooie momenten die dat met zich meebrengt. Boetseren leek zo’n simpele activiteit, maar was uiteindelijk zoveel meer dan dat! Want steeds als wij de ‘knikkers’ zien, denken we terug aan het kostbare moment dat we samen beleefden.

Hester Wakka

Medewerker Welzijn en Gastvrijheid